Η δημιουργία και λειτουργία των Τμημάτων Ένταξης αποτελεί μία απαραίτητη και εξειδικευμένη δομή υποστήριξης στους μαθητές με αναπηρία και Ε.Ε.Α. ώστε να τους παρασχεθεί η ενδεικνυόμενη διδακτική παρέμβαση στο μαθησιακό αντικείμενο, αλλά και η καταλληλότερη παιδαγωγική υποστήριξη ανάλογα με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο εκπαιδευτικό και ψυχοκοινωνικό πλαίσιο.
Με τη Διακήρυξη της Σαλαμάνκα (UNESCO, 1994) ο όρος «Ένταξη» έγινε αποδεκτός και ενσωματώθηκε στη νομοθεσία της πλειοψηφίας των πολιτισμένων κρατών της γης.
1. Το πλαίσιο λειτουργίας του Τμήματος Ένταξης
Το Τ.Ε. λειτουργεί ως υποστηρικτική δομή εκπαίδευσης για τους μαθητές και τις μαθήτριες με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν στις σχολικές μονάδες και εμπίπτουν στις κατηγορίες που αναφέρονται στο Ν. 3699/2008, άρθρο 3, παρ. 1, 2, 3.
Στο Τ.Ε. δεν υποστηρίζονται μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση εξαιτίας άλλων αιτιωδών παραγόντων όπως π.χ. αυτοί με γλωσσικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, καθώς δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των ατόμων με αναπηρία ή/και Ε.Ε.Α.
Οι μαθητές που πρόκειται να υποστηριχθούν στα Τ.Ε. θα πρέπει να έχουν:
- γνωμάτευση από το ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. ή άλλο δημόσιο πιστοποιημένο φορέα
- υπεύθυνη δήλωση του γονέα ότι επιθυμεί την αξιολόγηση και την υποστήριξη του παιδιού του από τον εκπαιδευτικό Ε.Α.Ε στο Τ.Ε.
Μαθητές/τριες, οι οποίοι δεν διαθέτουν αξιολογική έκθεση /γνωμάτευση από ΚΕΔΑΣΥ για υποστήριξη από Τ.Ε., δύνανται να υποστηρίζονται από Τ.Ε. με απόφαση του Συλλόγου Διδασκόντων ύστερα από:
α) εισήγηση της Ε.Δ.Υ. εφόσον η υποστήριξη αυτή συμπεριλαμβάνεται στο σχεδιασμό του βραχυχρόνιου προγράμματος παρέμβασης,
β) σχετικό αίτημα των γονέων ή κηδεμόνων και
γ) σύμφωνη γνώμη του/της ή του/της Συμβούλου Εκπαίδευσης παιδαγωγικής ευθύνης του σχολείου ή του/της Συμβούλου Εκπαίδευσης Ειδικής Αγωγής και Ενταξιακής Εκπαίδευσης. ( ΦΕΚ1088/τ.Β΄/02.04.2019, Νόμος 4823/2021).
2. Οι αρμοδιότητες των εκπαιδευτικών των Τμημάτων Ένταξης
Σύμφωνα με την Υ.Α. 27922/Γ6/08-03-2007 (449 Β΄) «Καθήκοντα και αρμοδιότητες εκπαιδευτικού προσωπικού Ειδικής Αγωγής» όπως τροποποιήθηκε με το ΦΕΚ 2585/2018 αρ. 66082/Δ3 και την Υ.Α. 48275/Δ3/2019 – ΦΕΚ 1088/Β/2-4- 2019
Οι εκπαιδευτικοί των τμημάτων ένταξης (Τ.Ε.):
Προκειμένου να γίνει αίτημα αξιολόγησης στο ΚΕΔΑΣΥ, οι εκπαιδευτικοί των Τ.Ε. αξιολογούν ως μέλη της ΕΔΥ (ή όχι ως μέλη, σε περίπτωση που δεν υπάρχει ΕΔΥ) τους/τις μαθητές/τριες για τη διερεύνηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών με βάση τις προτάσεις οι οποίες έχουν υποβληθεί στο σύλλογο διδασκόντων από τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς των τάξεων Προκειμένου να εντάξουν τους μαθητές στο Τ.Ε., λαμβάνουν υπόψη: τη σοβαρότητα των εκπαιδευτικών αναγκών,
την ανάγκη για εξειδικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα,
την ηλικία και την τάξη στην οποία φοιτούν οι προτεινόμενοι μαθητές/ τριες για να υποστηριχθούν στο Τ.Ε.,
*Προτείνεται να γίνεται μια αρχική- διαγνωστική αξιολόγηση για συγκέντρωση και ερμηνεία πληροφοριών για τους /τις μαθητές/τριες ώστε να ορίσουν το πλαίσιο της παρέμβασης και το σχεδιασμό ενός υποστηρικτικού προγράμματος, θέτοντας για κάθε μαθητή/τρια τους στόχους προς επίτευξη, με βάση τις ιδιαίτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο καθένας/μία.(Linn & Gronlund, 2000: 40-41, Lahoylahoy; n.d; Oosterhof, 2010; Tomlinson, 2003, Κασσωτάκης & Φλουρής, 2006)).
*Η υποστήριξη από το Τμήμα ‘Ένταξης προτείνεται να αξιολογείται και να επαναπροσδιορίζεται κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς με ενδιάμεση / διαμορφωτική αξιολόγηση (για τη μάθηση) με σκοπό την ανατροφοδότηση που θα προσφέρει στον εκπαιδευτικό και το μαθητή για την κατανόηση και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων ώστε να καθοριστεί η συνέχεια του πλαισίου υποστήριξης. (Anderson & Faust, 1973; Clarke 2005:12; Brookhart, 2007). Όπως αναφέρεται και στη βιβλιογραφία, πρέπει οι διδακτικοί στόχοι να προσδιορίζονται με σαφήνεια (Perrenoud, 1998; Ρεκαλίδου, 2011). Για τις αρχές της διαμορφωτικής αξιολόγησης βλ: Ρεκαλίδου (2011, 110- 113). Η διαμορφωτική αξιολόγηση καθίσταται ιδιαίτερα αναγκαία καθώς μπορεί να αναδείξει σημαντικές πληροφορίες για την ύπαρξη μαθησιακών δυσκολιών σε μαθητές/τριες που υποστηρίζονται οι οποίες δεν έγιναν αντιληπτές κατά την αρχική αξιολόγηση και εμμένουν, παρά την υποστήριξη που τους παρέχεται.
*Η αποτίμηση και καταγραφή της αποτελεσματικότητας της υποστήριξης και παρέμβασης που προσφέρθηκε σχετικά με τη στοχοθεσία προς επίτευξη θα γίνει με την αθροιστική / τελική αξιολόγηση (της μάθησης) που έχει διαπιστωτικό χαρακτήρα (Berry, 2008; Wiliam, 2010; Ρεκαλίδου, 2011; Goodman, 2012).
Καλό θα είναι η διαμορφωτική όπως και η τελική αξιολόγηση να γίνεται σε συνεργασία με την παιδαγωγική ομάδα υποστήριξης των μαθητών/τριών με ΕΕΑ (ΕΔΥ – αν υπάρχει, εκπαιδευτικοί γενικού τμήματος, εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων, εκπαιδευτικός/οί ΕΑΕ,).
*Σε ημερολόγιο μπορούν να καταγράφονται οι δραστηριότητες του εκπαιδευτικού έργου ανά γνωστικό αντικείμενο στο οποίο υποστηρίζονται οι μαθητές/τριες, με βάση τους στόχους που έχουν τεθεί στο σχεδιασμό του προγράμματος υποστήριξης.
- Ενημερώνουν και υποστηρίζουν τα μέλη της σχολικής κοινότητας για θέματα ειδικής αγωγής και ενταξιακής εκπαίδευσης σε συνεργασία με το προσωπικό του οικείου Κ.Ε.Σ.Υ.». (ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ., Ν 4823/2021. άρθρο 11 «Σκοπός και αρμοδιότητες των Κέντρων Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης»
- Συνεργάζονται με τον εκπαιδευτικό της τάξης, ώστε να υπάρχει σύνδεση μεταξύ του κοινού και του εξειδικευμένου προγράμματος ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο υλοποίησης του (π.χ. συνδιδασκαλία). Στόχος παραμένει η πλήρης ένταξη και αυτονομία των μαθητών/τριών του Τ.Ε. στο γενικό τμήμα και εν γένει στο σχολικό περιβάλλον..
- Ενισχύουν τη γενικότερη προσαρμογή των μαθητών του Τ.Ε. στο κοινό σχολικό περιβάλλον, με τη συμμετοχή τους σε ομάδες εργασίας, παιχνιδιών και άλλων δραστηριοτήτων της σχολικής ζωής.
- Μεριμνούν για την τακτική ενημέρωση του ατομικού φακέλου του κάθε μαθητή, ο οποίος φυλάσσεται σε ασφαλή χώρο με ευθύνη του διευθυντή του σχολείου.
*Ενδεικτικά ο φάκελος μπορεί να περιέχει:
- συνοπτικό οικογενειακό και κοινωνικό ιστορικό του μαθητή,
- γνωματεύσεις και αξιολογήσεις που αφορούν στις εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες του μαθητή,
- εισηγήσεις για την κατάρτιση του εξατομικευμένου εκπαιδευτικού προγράμματος.
- περιοδικές αξιολογήσεις του μαθητή (τουλάχιστον 3 κατά τη διάρκεια του σχολικού έτος δηλ. αρχική-τέλος α΄ εξαμήνου-τελική) από τον εκπαιδευτικό του Τ.Ε.
- καταγραφή των μακροπρόθεσμων στόχων σε επίπεδο τριμήνου ή εξαμήνου και βασικούς άξονες του προγράμματος παρέμβασης
- αντίγραφο του εβδομαδιαίου ωρολογίου προγράμματος υποστήριξης του/της μαθητή/τριας.
- δοκιμασίες αξιολόγησης που έχουν χορηγηθεί στο/στη μαθητή/τρια από τον/την εκπαιδευτικό της τάξης.
- αντίγραφο του Βραχυπρόθεσμου Προγράμματος Παρέμβασης (ΒΠΠ)
- σχετικά έγγραφα από τους φορείς αξιολόγησης και γνωμάτευσης του μαθητή
- εισήγηση για την κατάρτιση του υποστηρικτικού προγράμματος
- αξιολογήσεις από άλλους φορείς/ειδικούς ή επιστημονικά κέντρα
- Ενημερώνουν και υποστηρίζουν τα μέλη της σχολικής κοινότητας για θέματα ειδικής αγωγής και ενταξιακής εκπαίδευσης σε συνεργασία με το προσωπικό του οικείου ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.
- Συντάσσουν:
α) το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα λειτουργίας του Τ.Ε., το οποίο υποβάλλεται δια του/της Διευθυντή/ντριας του σχολείου μαζί με το ωρολόγιο πρόγραμμα της σχολικής μονάδας, για θεώρηση στον/στην Προϊστάμενο/η Εκπαιδευτικών Θεμάτων της οικείας Διεύθυνσης Εκπαίδευσης και
β) την ετήσια αξιολογική έκθεση λειτουργίας του Τ.Ε., στο πλαίσιο της διαδικασίας αποτίμησης του εκπαιδευτικού έργου των Σχολικών Μονάδων.
- Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μαθητές συστεγαζόμενων σχολείων ή σε προγράμματα παράλληλης στήριξης του σχολείου τους ή όμορου σχολείου ύστερα από απόφαση του/της οικείου/ας Διευθυντή/ ντριας Εκπαίδευσης».
Η σχολική κοινότητα αναγνωρίζοντας το ρόλο των εκπ/κών Ε.Α.Ε δεν τους αναθέτει καθήκοντα, που δεν προβλέπονται από την ισχύουσα νομοθεσία και τις Υπουργικές Αποφάσεις (Υ.Α. 27922/Γ6 ΦΕΚ 449, τ Β΄, 3-4-2007).
Οι Διευθυντές/ντριες των σχολείων στα οποία λειτουργούν Τ.Ε.:
- Φροντίζουν για τον εξοπλισμό και την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των Τ.Ε., ύστερα από εισήγηση των υπεύθυνων εκπαιδευτικών.
- Μεριμνούν για την απρόσκοπτη λειτουργία των T.EΝΤΑΞΗΣ., δεν απασχολούν τους/τις εκπαιδευτικούς αυτών σε άλλες δραστηριότητες και δεν αναστέλλουν τη λειτουργία τους χωρίς την έγκριση του/της οικείου/ας Διευθυντή/ ντριας Εκπαίδευσης».
- Σχεδιασμός και υλοποίηση Προγράμματος Παρέμβασης του Τ.Ε.
Οι μαθητές των Τμημάτων Ένταξης ανήκουν στο δυναμολόγιο της τάξης φοίτησης. Απαραίτητη είναι η συνεργασία και ισότιμη συμμετοχή των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας που διδάσκουν στην τάξη φοίτησης και στο Τ.Ε. με στόχο τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων και των διδακτικών πρακτικών καθώς και την κατάλληλη προσαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού και περιβάλλοντος ανάλογα με τις εκπαιδευτικές και ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες του μαθητή.
Σκοπός του Τ.Ε. είναι η πλήρης ένταξη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον μέσω ειδικών εκπαιδευτικών παρεμβάσεων και προγραμμάτων. (Ν 3699/2008, άρθρο 6, παρ γ. αα., Ν. 4368/2016 ΦΕΚ 21/21-2-2016, άρθρο 82, παρ.5 «Ρυθμίσεις θεμάτων Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης»)
Οι εκπαιδευτικοί των Τ.Ε. είναι εξειδικευμένοι ώστε να εφαρμόζουν ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα παρέμβασης με στόχο τη σταδιακή ένταξη των μαθητών. Λόγω της εξειδίκευσής τους έχουν τη δυνατότητα να δρουν συμβουλευτικά και πληροφοριακά στα μέλη της σχολικής μονάδας σε θέματα ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης
- Συνεργασία Εκπαιδευτικών Γενικής και Ειδικής Αγωγής.
Η φοίτηση των μαθητών στο Τ.Ε. έχει ως στόχο την υποστήριξη αυτών μέσω εκπαιδευτικής παρέμβασης, σύμφωνα με την οποία υπάρχει σύνδεση με το πρόγραμμα της τάξης φοίτησης ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο υλοποίησής του.
Κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση του Προγράμματος Υποστήριξης ο εκπαιδευτικός Ε.Α.Ε. συνεργάζεται με τον εκπαιδευτικό της τάξης, ώστε να υπάρχει σύνδεση μεταξύ του κοινού και του εξατομικευμένου προγράμματος ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο υλοποίησης του (π.χ. συνεργατικές πρακτικές διδασκαλίας/συνδιδασκαλία).
«Οι εκπαιδευτικοί στην τάξη συνεργάζονται σε επίπεδο σχεδιασμού, διδασκαλίας και αξιολόγησης, παραμερίζοντας την ανάγκη διατήρησης της «αυθεντίας» και της «εξουσίας» (Corbet, 2001· Vlachou, 2006· Lee, 2007).
Για την επίτευξη των στόχων υποστήριξης και ένταξης του μαθητή, απαραίτητη είναι η συνεργασία των εκπαιδευτικών γενικής και ειδικής αγωγής, όπως ορίζει και η σχετική νομοθεσία.
Η συνεργασία αυτή αφορά:
α) τις διδακτικές πρακτικές (τροποποίηση, προσαρμογή, εξατομίκευση, διαφοροποίηση της διδασκαλίας και του διδακτικού αντικειμένου),
β) τη συμφωνία αναφορικά με τη χρήση από τον εκπαιδευτικό του Τ.Ε. και της τάξης φοίτησης της ίδιας ορολογίας κατά τη διδασκαλία των διδακτικών αντικειμένων ώστε να μην δημιουργούνται επιπρόσθετες δυσκολίες στην αποτελεσματική υποστήριξη των μαθητών/τριών του Τ.Ε.,
γ) τη συμφωνία στον τρόπο αξιολόγησης των μαθητών του Τ.Ε. (ανταλλαγή και από κοινού επιμέλεια εκπαιδευτικού υλικού/τεστ/διαγωνισμάτων, επεξεργασία θεμάτων κλιμακούμενης δυσκολίας με ερωτήσεις κλειστού τύπου κ.ά.). (Υ.Α. 27922/Γ6/08-03-2007 (449 Β΄)
- Ομαδοποίηση/ φοίτηση μαθητών στο Τ.Ε.
Σύμφωνα με το Ν.4368/21-2-2016 η εκπαιδευτική παρέμβαση πραγματοποιείται εντός του περιβάλλοντος της τάξης. Σε ιδιαίτερο χώρο, εφόσον το επιβάλλουν οι ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών/τριών που υποστηρίζονται, καθώς η παροχή ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης σε διαφορετικό χώρο (αυτό του Τ.Ε.) ή/και μέσα στην κοινή τάξη που φοιτά ο μαθητής, έχει πάντα στόχο την ένταξη και στη συμπερίληψη του μαθητή στην τυπική τάξη και την κοινωνία των συμμαθητών του (Υ.Α. 27922/Γ6, ΦΕΚ 449/2007).
- Αξιολόγηση της προόδου μαθητών/τριών με ΕΕΑ που υποστηρίζονται στα Τμήματα Ένταξης
Βασικός στόχος της αξιολόγησης των μαθητών/τριών με ή χωρίς ΕΕΑ είναι η ανατροφοδότηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ο εντοπισμός των μαθησιακών ελλείψεων με σκοπό τη βελτίωση της προσφερόμενης σχολικής εκπαίδευσης. Κατά την αξιολόγηση των μαθητών με ΕΕΑ λαμβάνονται υπ’ όψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ο ατομικός τρόπος, ο ρυθμός μάθησης και απόκρισης. (Φ.251/ 77753 /Α5 /16-5-2019).
Επισημαίνεται ότι οι μαθητές/τριες με αναπηρίες αξιολογούνται με ιδιαίτερη βαρύτητα στις δυνατότητες που αναπτύσσουν και αξιοποιούν σε σχέση με την καθημερινή ζωή. Η αξιολόγηση των μαθητών/τριών με ή χωρίς ΕΕΑ δεν αναφέρεται μόνο στην επίδοσή τους στα διάφορα μαθήματα, αλλά και σε άλλα χαρακτηριστικά τους, όπως είναι η προσπάθεια που καταβάλλουν, το ενδιαφέρον τους, οι πρωτοβουλίες που αναπτύσσουν, η δημιουργικότητά τους, η συνεργασία τους με άλλα άτομα και ο σεβασμός των κανόνων λειτουργίας του σχολείου.
Σχετικά με την ευθύνη της αξιολόγησης της προόδου όπως και της εκπαίδευσης του /της μαθητή/τριας ως αναφέρεται στην Υ.Α. 102357/Γ6/2002 «Ένταξη, φοίτηση και αποφοίτηση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε όλους τους τύπους των σχολείων Ειδικής Αγωγής και τα Τμήματα Ένταξης» έχουν από κοινού οι δύο
το πλήθος μαθητών του τμήματος που υποστηρίζονται
το πλήθος των ωρών που υποστηρίζονται οι μαθητές/τριες,
τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών
Εκπαιδευτικοί: Την ευθύνη της εκπαίδευσης του μαθητή που φοιτά στα Τμήματα Ένταξης έχουν από κοινού ο εκπαιδευτικός του ΤΕ και ο εκπαιδευτικός της συνήθους σχολικής τάξης φοίτησης του μαθητή. Οι δύο εκπαιδευτικοί συνεργάζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα για την παρακολούθηση του προγράμματος του μαθητή, για τις σχετικές προσαρμογές και τροποποιήσεις της διδασκαλίας, καθώς και για την αξιολόγηση της προόδου του.
- Ωρολόγιο πρόγραμμα Τμήματος Ένταξης
Η σχολική μονάδα σχεδιάζει και εφαρμόζει το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα του Τ.Ε., λαμβάνοντας υπ’ όψη :
Τέλος, την αποφυγή της συστηματικής απουσίας αυτών από την τάξη φοίτησης.
Η φοίτηση των μαθητών/τριών κατά το ίδιο σχολικό έτος πιθανόν να διαφοροποιείται, ανάλογα με τις μαθησιακές τους ανάγκες και το συνολικό αριθμό των μαθητών/τριών που χρειάζονται βοήθεια.
Σε περίπτωση που το Τ.Ε. τροποποιεί το πρόγραμμά του, το νέο Εβδομαδιαίο Ωρολόγιο Πρόγραμμα κατατίθεται άμεσα στη Διεύθυνση του σχολείου, για θεώρηση από τη Διεύθυνση Εκπαίδευσης.
